Początki istnienia Sił Powietrznych Republiki Chińskiej (Tajwanu) (chiń. trad.: 中華民國空軍; pinyin: Zhōnghuá Mínguó Kōngjūn; ang. ROCAF, Republic of China Air Force), datuje się na czerwiec 1946 r. kiedy to, w trakcie wojny domowej toczonej na obszarze Chin pomiędzy komunistami a nacjonalistami, powołano do życia ich kwaterę główną.

W trakcie wojny lotnictwo wspierało na miarę swoich możliwości wojska Czang Kaj-szeka¹.

Po klęsce nacjonalistów siły powietrzne, wraz z resztą armii, ewakuowały się w roku 1949 na Tajwan (Formoza). Co ciekawe jednostki lotnicze zachowały numerację sprzed roku 1949, ponieważ Kuomintang (Chińska Partia Narodowa), nie uznał legalności władz w Pekinie. Nawiasem mówiąc Chińska Republika Ludowa również nie uznaje do dziś władz Tajwanu i określa go jako „zbuntowaną prowincję”².

Do początku lat 50.  XX w. używano głównie samolotów produkcji amerykańskiej, pochodzących jeszcze z czasów II wojny światowej (m. in. myśliwce P-43, P-66, P-51 Mustang; bombowce B-25 Mitchell i B-17 Flying Fortress³). Sukcesywnie zaczęły jednak napływać nowoczesne konstrukcje z napędem odrzutowym. W pierwszej kolejności były to myśliwce F-86 Sabre, zaś na przełomie lat 50. i 60., dołączyły do nich samoloty F-100 Super Sabre i F-104 Starfighter. Intensywnie rozbudowywano także bazy lotnicze i obronę przeciwlotniczą – z uwagi na stałe zagrożenie ze strony komunistycznych Chin. Kupowano w USA także samoloty transportowe (głównie C-130 Herkules) oraz śmigłowce (Bell UH-1 Iroquois).

W okresie Zimnej Wojny lotnictwo tajwańskie patrolowało obszar powietrzny nad wodami Cieśniny Tajwańskiej, nad którym notorycznie dochodziło do incydentów powietrznych prowokowanych przez lotnictwo wojskowe ChRL. Liczba tych incydentów znacząco spadła jednak po 23 sierpnia 1958 r. Wówczas to, nad obszarem Cieśniny Tajwańskiej, doszło do dużej potyczki powietrznej z udziałem kilkudziesięciu odrzutowych samolotów myśliwskich po obydwu stronach. Lotnicy tajwańscy osiągnęli wówczas wielkie zwycięstwo i fenomenalny stosunek zestrzeleń do strat własnych rzędu 31:1 (dosłownie - zestrzelono 31 nieprzyjacielskich samolotów tracąc 1 własny⁴).

Interesujące  jest, że ROCAF prowadziło również loty rozpoznawcze nad obszarem komunistycznych Chin, wykorzystując do tego samoloty rozpoznawcze Lockheed U-2 (35. Dywizjon ROCAF). Łącznie wykonano w latach 1960-1974 220 tego typu lotów. W trakcie tej operacji utracono 5 samolotów.

Boom gospodarczy Tajwanu w latach 70. i 80. XX w., umożliwił zakup nowocześniejszych samolotów, zaś wieloaspektowa współpraca z USA uległa dalszemu, znaczącemu zacieśnieniu. Mimo to Tajwan dugo nie mógł uzyskać zgody USA na zakup najbardziej pożądanych przez swoje siły powietrzne samolotów F-16, a to ze względu na poprawiające się, przejściowo na początku lat 80. XX w., relacje Chiny-USA⁵. W związku z tym, Tajwan opracował własny samolot wielozadaniowy AIDC F-CK-1 Ching-kuo, wykorzystując ukrywaną w tajemnicy pomoc technologiczną USA. Samolot powstał wraz z całą gamą opracowanego dla niego uzbrojenia, głównie chodzi tu o pociski rakietowe Sky Sword I i II. Maszyna ta ma do dziś opinię nowoczesnej i niezawodnej, a na dodatek jest tania w produkcji. Tymczasem nadal trwały negocjacje z USA w sprawie zakupu F-16. Dopiero w 1992 r. prezydent USA G. Bush wyraził zgodę na sprzedaż Tajwanowi 150 samolotów (120 F-16A i 30 F-16B) w wersji Block 20. Wstępnie Tajwan otrzymał jedynie pociski AIM-9M i AGM-65B, ale już  w 2000 r. dostarczono także AIM-120 AMRAAM, AGM-65G Maverick i przeciwokrętowe AGM-84 Harpoon.

Wraz z zakupem F-16 dokonano także zakupów samolotów Mirage 2000-5 we Francji. Ostatecznie zamówiono 60 Mirage’ów. Wszystkie samoloty ROCAF podlegają aktualnie gruntownej modernizacji w związku z agresywną polityką i rosnącym zagrożeniem ze strony komunistycznych Chin, co objawia się szybkim wzrostem ich potencjału militarnego przy jednoczesnym zaognianiu wszelkich sporów terytorialnych z sąsiadami – w tym również z Tajwanem (patrz tabela - Siły Powietrzne Tajwanu).

Organizacja Sił Powietrznych Republiki Chińskiej jest podobna do struktur US Air Force. Na ich czele stoi Dowództwo Sił Powietrznych, podlegające Prezydentowi, ministrowi obrony oraz Naczelnemu Dowództwu Sił Zbrojnych. Niżej w hierarchii znajduje się Dowództwo Operacyjne Sił Powietrznych. Podlegają mu:
• 2 Bazy Dowodzenia Sił Powietrznych, z których jedna mieści się w Songshan, a druga w Taoyouan,
• 7 Skrzydeł Bojowych (401. Taktyczne Skrzydło Myśliwskie, 427. Taktyczne Skrzydło Myśliwskie, 443. Taktyczne Skrzydło Myśliwskie, 455. Taktyczne Skrzydło Myśliwskie, 499. Taktyczne Skrzydło Myśliwskie oraz 737. Taktyczne Skrzydło Myśliwskie), z których każde liczy 3 dywizjony myśliwskie. W skład 455. Skrzydła wchodzi także Grupa Poszukiwawczo-Ratownicza,
• 439. Skrzydło Operacyjne, które dzieli się na 2 grupy (Transportową i Wsparcia Elektronicznego) i posiada 4 dywizjony: 2 transportowe, 1 wsparcia elektronicznego oraz 1 dywizjon szybkiego reagowania,
• Skrzydło Meteorologiczne,
• Skrzydło Kontroli Przestrzeni Powietrznej Komunikacji  i Łączności,
• Taktyczne Skrzydło Kontroli Przestrzeni Powietrznej,
• Dowództwo Obrony Przeciwlotniczej,
• Dowództwo Szkolnictwa Lotniczego,
• Akademia Sił Powietrznych w Gangshan,
• Dowództwo Logistyczne.

Siłom powietrznym podlegają także mniejsze jednostki naziemne, zajmujące się obsługą i ochroną baz lotniczych. Łącznie w Siłach Powietrznych Republiki Chińskiej służy ok. 80 000 żołnierzy⁶.

Uzupełnienie sił powietrznych stanowi także lotnictwo wojsk lądowych, które składa się z 2 skrzydeł śmigłowców szturmowych, bazujących w Longtang-Tao Yuan i Kuejien-Tainan. Śmigłowce szturmowe to AH-1W oraz AH-64D. Wykorzystuje się również ciężkie śmigłowce CH-47SD Chinook do zadań transportowych oraz OH-58D Kiowa do zadań rozpoznawczych. W wojskach lądowych używa się także helikopterów  transportowych UH-1H oraz szkolnych TH-67.

Wobec znacznego wzrostu liczebności chińskiego lotnictwa wojskowego, warto powiedzieć słów kilka o obronie przeciwlotniczej Tajwanu, która jest jednym z kluczowych filarów całego systemu obrony wyspy. Składa się ona z 2 zasadniczych elementów. Dowództwu operacyjnemu lotnictwa podlega Taktyczne Skrzydło Kontroli Przestrzeni Powietrznej, któremu z kolei podlegają wszelkie jednostki wojskowe i stanowiska, wyposażone w mobilne lub stacjonarne systemy radarowe. Wyposażone są one w takie typy radarów jak: PS-117, TPS-75V, FPS-117, GE-592 oraz HADR oraz 1 stanowisko radaru wczesnego ostrzegania PVE PAWS (ang. Phased Array Warning System, pl. Szerokopasmowy System Wczesnego Ostrzegania), które jest zlokalizowane na północy Tajwanu.

Z kolei Dowództwu Obrony Przeciwlotniczej podlegają 4 Przeciwlotnicze Brygady Artyleryjsko-rakietowe: 951. w Taipei, 952. w Taichung, 953. w Kaoshung oraz 954. w Hualien. W skład wymienionych związków taktycznych wchodzą:
• 4 bataliony wyposażone w rakietowe zestawy ziemia-powietrze I-HAWK,
• 1 batalion wyposażony w rakietowe zestawy ziemia-powietrze Tien Kung I oraz Tien Kung II,
• 1 batalion wyposażony w rakietowe zestawy dalekiego zasięgu ziemia-powietrze i obrony antybalistycznej typu Patriot PAC-2 oraz Patriot GEM/PAC-3,
• 1 batalion artyleryjski obrony przeciwlotniczej krótkiego zasięgu systemu Skyguard, wyposażony w naprowadzane radarowo armaty przeciwlotnicze Oerlikon kal. 35mm,
• 2 bataliony przeciwlotnicze krótkiego zasięgu wyposażone w rakietowe zestawy ziemia-powietrze systemu Antelope,
• 2 bataliony artyleryjskie obrony przeciwlotniczej krótkiego zasięgu wyposażone w naprowadzane radarowo armaty przeciwlotnicze Bofors kal. 40mm/L60.
Dowództwu Obrony Przeciwlotniczej podlega także Centrum Wyszkolenia Obrony Powietrznej, w skład którego wchodzą 3 kompanie szkolne oraz dywizjon obsługujący ćwiczebne cele powietrzne.

Lotnictwo wojskowe Chińskiej Republiki Ludowej
Siły Powietrzne Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej (chiń. upr.: 中国人民解放军空军; chiń. trad.: 中國人民解放軍空軍; pinyin: Zhōngguó Rénmín Jiěfàngjūn Kōngjūn, ang. People's Liberation Army Air Force, PLAAF) – stanowią obok Sił Powietrznych Marynarki ChALW oraz Korpusu Powietrznego ChALW, jeden z rodzajów sił zbrojnych Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej i tworzą zbrojne ramię powietrzne najbardziej zaludnionego państwa na świecie.

Lotnictwo wojskowe w Chinach narodziło się w roku 1920. Uczestniczyło ono początkowo w walkach wewnętrznych w Chinach toczonych pomiędzy rządem oraz licznymi warlordami. W 1937 r. wybuchła wojna chińsko-japońska i lotnictwo chińskie musiało zmierzyć się z potężnym wrogiem w postaci Cesarskich Sił Powietrznych Japonii, które dysponowały przygniatającą przewagą w jakości i ilości użytkowanych samolotów.

Chińczycy posiadali wówczas w służbie niewielkie ilości starszych samolotów otrzymanych gł. od USA  i ZSRR. Były to takie konstrukcje amerykańskie jak n.p. myśliwce Boeing P-26 Peeshooter czy bombowce B-10 oraz otrzymane z ZSRR myśliwce I-16 i bombowce SB-2. W 1941 r. chińskie lotnictwo otrzymało wsparcie ze strony ochotniczej grupy lotników amerykańskich, która nosiła nazwę „Latające Tygrysy”. Dowodził nią amerykański gen. Claire Lee Chennault. W późniejszym okresie wojny do Chin przybyły również regularne jednostki amerykańskiego lotnictwa, w tym związki taktyczne wyposażone w ciężkie bombowce dalekiego zasięgu typu Boeing B-29 Superfortress, które m. in. właśnie z obszaru Chin dokonywały nalotów na Japonię. Odtąd przez cały okres wojny piloci chińscy i amerykańscy walczyli ramię w ramię z Japończykami.

Po zakończeniu II wojnie światowej i krótkim okresie względnego spokoju, w roku 1946 w Chinach ponownie rozgorzała wojna domowa toczona pomiędzy komunistami a nacjonalistami. Komuniści jednak powołali swoje lotnictwo do życia dopiero w listopadzie 1949 r., czyli już po osiągnięciu zwycięstwa w wojnie domowej. Początkowo liczyło ono zaledwie 40 samolotów.

Wojna koreańska (1950-1953) i włączenie się do niej Chin, zapoczątkowały szybki rozwój chińskiego lotnictwa wojskowego. Chińscy piloci wzięli udział w walkach nad obszarem Korei, latając na samolotach MiG-15, które otrzymano od ZSRR. Samoloty operowały z lotnisk położonych na terenie Mandżurii. Chińczyków trenowali instruktorzy radzieccy.

Współpraca ChRL i ZSRR kontynuowana była po wojnie, czego najlepszym wyrazem były licencje na produkcje radzieckich samolotów, które udało się Chińczykom pozyskać. Produkowano licencyjnie samoloty MiG-15 (pod oznaczeniem J-2), MiG-15 UTI (JJ-2), MiG-17 (J-5) od 1956 r., MiG-19 (J-6) od 1959 r. oraz MiG-21 (J-7) od 1967 r.

Wycofanie pomocy ZSRR (1961 r.) i  całkowite zerwanie współpracy oraz pogarszające się stosunki chińsko-radzieckie (spory graniczne i walki  nad rzeką Ussuri w 1969 r. były tego najlepszym dowodem), spowodowały liczne trudności w funkcjonowaniu lotnictwa. W miarę sprawnie wprowadzono jednak program reorganizacyjny, zaś samoloty J-2, J-5 i w niewielkiej licznie J-6, wsparły obronę powietrzną Północnego Wietnamu przed amerykańskimi nalotami. Po raz drugi lotnicy chińscy starli się z amerykańskimi. Kolejny raz jednak Amerykanie okazali się lepsi.

Pod koniec lat 60. XX w., chińskie siły powietrzne liczyły m.in. 2800 samolotów i 180 000 żołnierzy⁷.

W połowie lat 80. ChRL rozpoczęła program modernizacji swojego lotnictwa. Przykładowo, niektóre typy samolotów (F-7/MiG-21) wyposażano w awionikę zachodniej produkcji. Rozpoczęto stopniowe wycofywanie starszych typów samolotów oraz gruntownie przebudowano strukturę organizacyjną lotnictwa oraz system szkolenia kładąc większy nacisk na poprawę bezpieczeństwa i zgranie zespołowe lotników. Na uzbrojenie wprowadzono nowe typy rakietowych pocisków ziemia-powietrze (np. HQ-2J), powietrze-powietrze oraz przeciwokrętowych (C-601).

Największą jednostką organizacyjną w chińskim lotnictwie stała się  dywizja, składająca się z 3 pułków lotniczych (po ok. 36 samolotów każdy + eskadra sztabowa dywizji). Łącznie wszystkie jednostki wchodzące w skład takiej dywizji liczyły ok. 17 000 żołnierzy. Chińska obrona przeciwlotnicza także była z rozmachem rozbudowywana i pod koniec lat 80. XX w. liczyła ok. 200 000 żołnierzy zorganizowanych w 22 samodzielne pułki i posiadała: 100 dywizjonów zestawów rakiet ziemia-powietrze (popularne typy zestawów prod. radzieckiej lub produkowanych na radzieckiej licencji), kilkadziesiąt stanowisk radarowych oraz ok. 16 000 dział przeciwlotniczych (gł. kalibru 37mm lub 57mm). Na przełomie lat 70. i 80., Siły Powietrzne ChALW dysponowały już ok. 5 500 samolotami z których 4000 stanowiły samoloty myśliwskie, 1000 myśliwsko-bombowe zaś  500 samoloty transportowe.

Po upadku ZSRR stosunki chińsko-rosyjskie uległy znacznej poprawie, zaś Rosja stała się głównym dostawcą uzbrojenia dla chińskich sił zbrojnych.
W latach 90. rozpoczęto wdrażanie kolejnego, zakrojonego na szeroką skalę, programu modernizacyjnego. Zdawano bowiem sobie sprawę zarówno z licznych ograniczeń jakie dotychczas posiadało chińskie lotnictwo, zwłaszcza w zakresie rozpoznania i transportu powietrznego jak i dużej przepaści technologicznej pomiędzy nim, a siłami powietrznymi innych państw azjatyckich takich jak Korea Pd., Japonia czy Tajwan.

Program modernizacyjny zaowocował zakupem w Rosji myśliwców Su-27 oraz budową nowoczesnych samolotów 4 generacji rodzimej produkcji takich jak J-10 czy FC-1 (aktualnie używany w Pakistanie pod nazwą JF-17 Thunder). Chińczycy nawiązali także współpracę z Zachodem – głównie w celu pozyskania nowoczesnych technologii dla wszystkich branż swoich sił zbrojnych.

Wielki boom ekonomiczny na przełomie XX i XXI w., znacznie przyspieszył tak ilościowy jak i jakościowy rozwój chińskich sił zbrojnych – w tym lotnictwa. Do 2003 r. zakupiono w Rosji myśliwce Su-30MKK (76 egz.) oraz Su-30 MKK2 (24 egz.). W Rosji zmówiono także samoloty transportowe Ił-76 oraz samoloty cysterny Ił-78. Chiny wyprodukowały także własne samoloty cysterny na bazie zmodyfikowanego bombowca Xian H-6, który z kolei jest licencyjną kopią radzieckiego Tupolewa Tu-16 (patrz tabela - Siły Powietrzne ChALW).

Aktualny proces modernizacyjny nie ma precedensu w dotychczasowej historii Sił Powietrznych ChALW. Skorzystały one obficie z doświadczeń ostatnich konfliktów zbrojnych. Wymiana sprzętu, modernizacja i zmiany strukturalne idą w parze z wprowadzaniem nowych precyzyjnie kierowanych rodzajów uzbrojenia oraz przystosowywaniem jednostek wojskowych do operowania poza granicami kraju. Chińczycy tworzą także siły szybkiego reagowania, na wzór tych istniejących w państwach zachodnich oraz masowo wprowadzają system C4ISR (ang. Command, Control, Communications, Computers, Intelligence, Surveillance and Reconnaissance; pl. Dowodzenie, Kontrola, Łączność, Komputery, Wywiad, Obserwacja i Rozpoznanie).

Pod względem organizacyjnym Siły Powietrzne ChALW podlegają Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej (nie stanowią samodzielnego rodzaju wojsk), która za pośrednictwem Zjednoczonego Dowództwa sprawuje kontrolę nad wszystkimi branżami sił zbrojnych ChRL. Lotnictwo dzieli się na 4 departamenty: Dowodzenia, Logistyczny, Ekwipunku i Polityczny. Siedem okręgów sił powietrznych jest przypisane do siedmiu okręgów wojskowych. Każdemu z nich podlegają określone dywizje, liczące 2 lub 3 pułki. Daje to łącznie 32 pułki wszystkich rodzajów lotnictwa. Miejsca stacjonowania lotniczych związków taktycznych przedstawiają się następująco w poszczególnych Okręgach Wojskowych: Pekin (7., 15., 24. Dywizja Myśliwska, 34. Dywizja Transportowa), Chengdu (33. i 44. Dywizje Myśliwska), Kanton (2. Samodzielny Pułk, 2., 8., 9., 18. i 42.  Dywizja Myśliwska, 13. Dywizja Transportowa), Jinan (1. Samodzielny Pułk, 5. Dywizja Szturmowa, 12. i 19. Dywizja Myśliwska), Lanzhou (6., 36. i 37. Dywizja Myśliwska), Nankin (3. Samodzielny Pułk, 3. ,14. i 29. Dywizja Myśliwska, 10. Dywizja Bombowa i 28. Dywizja Szturmowa) i Shenyang (4. Samodzielny Pułk, 1.,  4., 21.i 30. Dywizja Myśliwska, 11. Dywizja Szturmowa).

Lotnictwu podlega także 15. Korpus Powietrznodesantowy w skład którego wchodzą: 43., 44. i 45. Dywizja Powietrznodesantowa oraz mniejsze jednostki wsparcia.

Podstawowymi samolotami obrony powietrznej są obecnie Chengdu J-19 oraz Shenyang J-11, zaś rolę maszyn uderzeniowych spełniają samoloty J-16 oraz JH-7A, mogące także przeprowadzać ataki za pomocą broni precyzyjnego rażenia. Zarówno siły powietrzne jak i lotnictwo marynarki używają samolotów szturmowych Xian JH-7, które zostały specjalnie zaprojektowane do atakowania celów morskich. Trwają także prace nad wprowadzeniem do służby myśliwca wykonanego w technologii stealth o nazwie J-20. Pierwsze jednostki wyposażone w te samoloty mają uzyskać gotowość operacyjną w 2018 r. Wiadomo, że w fazie projektu znajduje się także bombowiec, który także ma być wykonany w technologii stealth i ma docelowo zastąpić samoloty bombowe H-6 używane dotychczas. Do służby sukcesywnie wprowadzane są także samoloty AWACS oraz EW (walki elektronicznej) typu KJ-2000 i KJ-200. Trzon floty transportowej stanowią samoloty Ił-76 oraz produkowane w Chinach Xian Y-20.

Większość rozmieszczonych na lądzie śmigłowców podlega Korpusowi Powietrznemu Wojsk Lądowych ChALW. Używane są głownie maszyny transportowe chińskiej produkcji typu Z-8, Z-9 i Z-11 oraz rosyjskiej produkcji typu Mi-8/-17 a także produkowane w Chinach śmigłowce szturmowe WZ-19.

Także marynarka Wojenna ChALW dysponuje komponentem lotniczym. Z pokładów okrętów wojennych operują śmigłowce rozpoznania i zwalczania okrętów podwodnych prod. rosyjskiej typu Kamow Ka-28. Rozpoznanie morskie prowadzą samoloty Y-8. Z lotniskowca  Liaoning, jedynego jak na razie w służbie chińskiej MW, operują samoloty wielozadaniowe J-15 (26 szt.), śmigłowce Ka-27 (18 szt.) oraz Z-8 i Ka-31 (razem 4 szt.).

Szkolenie  lotnicze jest w Chinach prowadzone na samolotach szkolenia podstawowego CJ-6 oraz samolotach odrzutowych typu JL-8. Z kolei zaawansowane szkolenie przeprowadza się na samolotach JJ-7, JL-8, i JL-9.  Opracowywany jest jednak o wiele nowocześniejszy samolot typu Hongdu L-15, który ma się w przyszłości stać podstawowym odrzutowym samolotem szkolnym.

Obrona przeciwlotnicza ChRL podlega wojskom lądowym i składa się 12 dywizji, z których każda liczy trzy pułki. Chiny posiadają kilkaset różnego typu mobilnych i stacjonarnych stanowisk radarowych, ok. 1600 zestawów rakiet ziemia-powietrze oraz ok. 20 000 lufowych zestawów obrony przeciwlotniczej (są to zarówno zestawy mobilne lub holowane jak i stacjonarne).

Aktualnie sytuacja w rejonie zachodniego Pacyfiku jest niezwykle napięta. Liczne zatargi ChRL z sąsiadami i budowanie sztucznych wysp nie wróżą dobrze na przyszłość. W Azji, podobnie zresztą jak w Europie i na Bliskim Wschodzie, choć w każdym z wymienionych obszarów z innych powodów, rozpoczął się wyścig zbrojeń. Wielka geopolityczna gra, której uczestnicy pozycjonują się nawzajem względem siebie, walcząc o ekonomiczne korzyści i polityczne wpływy, nabiera tempa. Przyszłość Azji w dużej mierze będzie teraz zależeć od tego, czy Chiny zdecydują się rzucić wyzwanie USA i ich azjatyckim sojusznikom, w tym przede wszystkim Tajwanowi, czy nie. Jeśli do tego by doszło, to XXI w. będzie na obszarze Azji wiekiem konfrontacji, zaś ewentualne konflikty zbrojne z uwagi na duży postęp technologiczny i zwiększanie się potencjalnie możliwego obszaru konfrontacji, mogą szybko eskalować i wymknąć się spod kontroli, przynosząc w efekcie trudne do przewidzenia konsekwencje.

Czy wiec to w Azji dojdzie do zderzenia jakże odmiennych wizji politycznych prezentowanych przez komunistyczne Chiny z jednej strony, a USA i ich demokratycznych azjatyckich sojuszników z drugiej? Jest to prawdopodobne, ale też na razie równie prawdopodobna jest droga porozumienia i kompromisu w bliżej nieokreślonej przyszłości. Bowiem we współczesnym niezwykle zglobalizowanym i gospodarczo połączonym świecie, jakikolwiek większy konflikt zbrojny byłby wielką szkodą dla nas wszystkich. http://bezpiecznelotnisko.pl/index.php/artykuly/111-chiny-i-tajwan 

Autor: Daniel Kasprzycki

Przypisy:
¹ W języku chińskim Jiang Zhongzheng (蔣中正) lub Jiang Jieshi (蔣介石). Mizokami K., How Taiwan Would Defend Against a Chinese Attack, http://news.usni.org/2014/03/26/taiwan-defend-chinese-attack.
² Użytkowano także zdobyczne samoloty japońskie z okresu II w. ś.
³ Air Force Headquarters, Ministry of National Defense, http://air.mnd.gov.tw.
⁴ Starania o pozyskanie F-16 czyniono od 1979 r.
⁵ Mizokami K., Ibidem.
⁶ Moszumański Z., Czarnotta-Mączyńska J., Ussuri ’69, Wydawnictwo Altair, Warszawa 1997, s. 26.
⁷ Czarnotta Z., Moszumański Z., Chiny-Wietnam, Wydawnictwo Altair, Warszawa 1995, s. 13-16.
⁸ Newdick T., Cooper T., Siły powietrzne świata od 1990 do dziś, Vesper, Poznań 2011, s. 136.

Zdjęcia:
Fot. 1 Tajwańskie myśliwce rodzimej produkcji AIDC F-CK-1 (michalthim.files.wordpress.com).
Fot. 2 Tajwański samolot myśliwski Mirage 2000-5EI (www.taiwanairpower.org).
Fot. 3 Tajwańskie samoloty wielozadaniowe F-16A (blogs.star-telegram.com).
Fot. 4 Chiński samolot AWACS typu KJ-2000 (static.laodong.com.vn).
Fot. 5 Chiński samolot transportowy Xian Y-20 (chinesemilitaryreview.blogspot.com).
Fot. 6 Chiński kompleks przeciwlotniczy typu Hongqi-9 (HQ-9). Widoczny pojazd z radarem kontroli ognia i dwa pojazdy-wyrzutnie (military-informant.com).
Fot. 7 Chiński myśliwiec typu Chengdu J-7, stanowiący licencyjną wersję radzieckiego MiGa-21. Obecnie maszyny te są najliczniejszym typem samolotu w chińskim lotnictwie, ale są sukcesywnie wycofywane w miarę przyjmowania na uzbrojenie nowych konstrukcji (photobucket.com).
Fot. 8 Chiński śmigłowiec szturmowy typu WZ-19 (www.pakistanaffairs.pk).

Bibliografia:
1. AirSea Battle. A Point-of-Departure Operational Concept, van Tol J. (red.), Center for Strategic and Budgetary Assessments, Washington, 2010
2. Cliff R., Fei J. F., Hague E., Heginbotham E., Stilliom J.,Shaking the Heavens and Splitting the Earth. Chinese Air Force Employment Concepts in the 21st Century, RAND Corporation, Santa Monica 2011.
3. Czarnotta Z., Moszumański Z., Chiny-Wietnam, Wydawnictwo Altair, Warszawa 1995.
4. Global Firepower, www.globalfirepower.com.
5. Goodwin P.H. B., PLA Doctrine and Strategy: Mutual Apprehension in Sino-American Military Planning,  http://www.globalsecurity.org.
6. Hallon R. P., Cliff R., Saunders P. C., The Chinese Air Force. Evolving Concepts, Roles, and Capabilities, Center for the Study of Chinese Military Affairs, Washington 2012.
7. Hickey D. V., Dilemmas for US Strategy. Imbalance in the Taiwan Strait, Strategic Studies Institute, Carlisle 2013.
8. McCarthy Ch. J. Major, Anti-Access/Area Denial: The Evolution of Modern Warfare, US Naval War College, Newport, b.d.w.
9. Ministry of National Defense of the People's Republic of China, http://eng.mod.gov.cn.
10. Ministry of National Defense R.O.C., https://www.mnd.gov.tw/english/.
11. Moszumański Z., Czarnotta-Mączyńska J., Ussuri ’69, Wydawnictwo Altair, Warszawa 1997.
12. Newdick T., Cooper T., Siły powietrzne świata od 1990 do dziś, Vesper, Poznań 2011.
13. Swaine M. D., Mulvenon J. C., Taiwan's Foreign and Defense Policies. Features and Determinants, RAND Corporation, Santa Monica, 2001.
14. World Air Forces 2015, Flightglobal Insight Special Report, Sutton 2015.