Albania
Chociaż pierwsze plany powołania sił powietrznych w tym małym, położonym na Półwyspie Bałkańskim nad wybrzeżem Adriatyku kraju zrodziły się w 1914 r., ostatecznie nie doszły one jednak do skutku. Konsekwencją tego był całkowity brak jakichkolwiek albańskich jednostek lotnictwa wojskowego w okresie międzywojennym. Albańskie Siły Powietrzne (Forcat Ashtarake Ajrore Shgipetare) zostały sformowane dopiero w 1945 r., gdy Albania otrzymała od ZSRR kilkanaście samolotów myśliwskich typu Jakowlew Jak-9.

Pierwsze samoloty odrzutowe pojawiły się w lotnictwie wojskowym Albanii w 1955 r. Były to maszyny typu Mikojan-Guriewicz MiG-15. Wkrótce dołączyły do nich myśliwce typu MiG-17 i MiG-19 zarówno w wersjach radzieckich jak i produkowanych licencyjnie przez Chińską Republikę Ludową. Na przełomie lat 70. i 80. XX w. pozyskano także 12 chińskich myśliwców typu Chengdu J-7A, które były najnowocześniejszymi samolotami jakie kiedykolwiek służyły w lotnictwie wojskowym Albanii. Pod koniec lat 80. XX w. Albania dysponowała flotą ok. 150 samolotów bojowych produkcji radzieckiej i chińskiej oraz dywizjonem 18 śmigłowców Harbin Z-5, będących licencyjną odmianą radzieckiego Mi-4 oraz kilkunastoma samolotami transportowymi.

Po załamaniu się współpracy albańsko-chińskiej i albańsko-radzieckiej, rząd tego kraju podjął decyzję o własnej produkcji części zamiennych do posiadanych samolotów. Niestety były ode bardzo złej jakości, co doprowadziło do kilkudziesięciu katastrof lotniczych, w wyniku których śmierć poniosło 35 pilotów. Spowodowało to podjęcie w 2004 r. decyzji, o wycofaniu ze służby wszystkich albańskich samolotów odrzutowych (w 2004 r. było to 117 maszyn typu Shenyang J-6C oraz 12 typu Chengdu J-7A) i pozostawieniu jedynie nielicznych samolotów i śmigłowców transportowych. Albańskie odrzutowce zostały skoncentrowane w Bazie Sił Powietrznych w Kuçovë z zachowaniem możliwości przywrócenia do służby przynajmniej części z nich (do tej pory zezłomowano tylko częśc samolotów zupełnie nie nadających się już do użytku; ok. 80-90 samolotów jest nadal magazynowanych).
Wraz z przyjęciem Albanii do NATO w 2009 r., jej Siły Powietrzne uległy kolejnym przeobrażeniom. Obecnie całość personelu Sił Powietrznych Albanii i wszystkie statki powietrzne, jest zgrupowane w Brygadzie Powietrznej, która podlega dowództwu Sił Zbrojnych Albanii. W chwili obecnej Albania posiada jedynie śmigłowce transportowe i wielozadaniowe. W aktywnej służbie znajdują się śmigłowce następujących typów: 3 AS532 Cougar (zamówiono dodatkowe 2), 1 AW109E Power, 3 Bell 205, 5 Bell 206, 8 Bölkow Bo-105, 1 EC145.

Chorwacja
Siły Powietrzne Chorwacji, występujące pod nazwą: Chorwackie Siły Powietrzne i Obrony Powietrznej (Hrvatsko Ratno Zrakoplovstvo i Protuzračna Obrana), również należą do jednych z najmniejszych w NATO. Powstały one tuż przed ogłoszeniem przez Chorwację niepodległości, co miało miejsce w 1991 r. 10 lat później Chorwacja stała się członkiem NATO¹.

Chorwackie lotnictwo wojskowe in statu nascendi dysponowało głównie lekkimi samolotami cywilnymi, ponieważ, po wybuchu wojny domowej, maszyny bojowe Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Jugosławii zostały ewakuowane z Chorwacji. W trakcie walk w Bośni oraz w Sławonii (Vukovar) Chorwaci wykazali się wielką pomysłowością adaptując do zadań stricte militarnych wiele z pozoru nie nadających się do nich maszyn cywilnych. Dla potrzeb wojska zaadoptowano wszelkie dostępne typy samolotów – pasażerskie, transportowe, rolnicze, sportowe, a nawet muzealne oraz motolotnie (sic!). Pełniły one nie tylko rolę bojową, lecz zajmowały się też transportem zaopatrzenia i rozpoznaniem. Przykładowo na samolotach szkolnych typu Utva-75 zamontowano wyrzutnie rakietowych pocisków przeciwpancernych M-79 Osa oraz wyrzutniki bomb. Z kolei dwupłatowe samoloty transportowe An-2 (kilka sztuk) użyte zostały do przerzutu zaopatrzenia do oblężonego przez Serbów Vukovaru. Z samolotów tych zrzucano również domowej roboty bomby, wyrzucając je po prostu przez tylne drzwi. „Celowanie” odbywało się metodą „na oko”.

Gdy wojna w Bośni dobiegła końca (1995 r.) Chorwacja nabyła pierwsze śmigłowce Bell 206 oraz samoloty szkolne Pilatus PC-9. Wkrótce także nabyto, nawiasem mówiąc nielegalnie, gdyż obowiązywało jeszcze embargo na dostawy broni, 8 myśliwców MiG-21 bis oraz 4 dwumiejscowe MiG-21 UM. Stały się one po dziś dzień podstawową siłą chorwackiego lotnictwa. Samoloty te zostały zmodernizowane i dostosowane do standardów NATO. Wchodzą one w skład 21. Eskadry Myśliwskiej z 91. Bazy Lotniczej w Pleso. W aktywnej służbie pozostaje 7 tych maszyn.

Pod względem organizacyjnym Chorwackie Siły Powietrzne składają się z Dowództwa Sił Powietrznych (Zagrzeb), któremu wsparcie zapewnia Kompania Dowodzenia. Podlegają mu także 2 Bazy Lotnicze:  91. BL²  (lotniska w Pleso i Zagrzebiu) oraz 93. BL³  (lotniska w Zemuniku i Zadarze). Dowództwu podlega także Batalion Nadzoru Przestrzeni Powietrznej (dysponuje 5 amerykańskimi stacjami radarowymi AN/FPS-117, które mają niebawem być zintegrowane z siecią radarową NATO) oraz Centrum Wyszkolenia Sił Powietrznych.

Szkolenie podstawowe odbywa się w 93. BL w Zadarze. Tu stacjonuje także 885. Dywizjon Przeciwpożarowy wyposażony w samoloty CL-415 i AT-802. Samoloty gaśnicze/przeciwpożarowe w okresie zagrożenia pożarowego są rozmieszczone w całym kraju. W Zadarze stacjonuje także chorwacki lotniczy zespół akrobatyczny Skrzydła Wiatru (Krila Oluje), który użytkuje samoloty PC-9M.

Liczby statków powietrznych chorwackiego lotnictwa wojskowego przedstawiają się (stan na pocz. 2015 r.) następująco: 7 myśliwców MiG-21 bis i UM, 6 samolotów przeciwpożarowych prod. kanadyjskiej typu Bombardier CL-415, 5 samolotów przeciwpożarowych prod. USA typu Air Tractor AT-802 (3 różne wersje), 3 lekkie samoloty walki elektronicznej PC-9, 17 samolotów szkolnych Pilatus PC-9M, łącznie 22 śmigłowce Mi-8, Mi-17, Mi-171 oraz  6 śmigłowców typu Bell 206.

Obrona przeciwlotnicza Chorwacji składa się głównie z lekkich systemów rakietowych i lufowych produkcji radzieckiej lub jugosłowiańskiej. Planowane jest utworzenie co najmniej 1 nowoczesnej rakietowej baterii przeciwlotniczej, zdolnej do zwalczania celów na dystansie ponad 10 km.

Islandia
Republika Islandii nie utrzymuje stałej armii w tym lotnictwa. Posiada jednak Agencję Radarową dysponującą 4 kompleksami radiolokacyjnymi i Centrum Dowodzenia. Do 2006 r. w Keflaviku stacjonowało dowództwo amerykańskiej 85. Grupy 8. Armii Powietrznej i jej 56. Dywizjon Ratowniczy. Amerykanie posiadali na Islandii po kilkanaście samolotów F-15 oraz śmigłowców HH-60G Seahawk. Od 2007 r. w ramach misji Iceland Air Policing, przestrzeń powietrzną Islandii patrolują norweskie i duńskie myśliwce F-16 oraz norweskie samoloty rozpoznawcze marynarki Lockheed P-3 Orion.

Luksemburg
Księstwo Luksemburg także nie posiada sił powietrznych w dosłownym tego słowa znaczeniu. Generalnie za obronę jego przestrzeni powietrznej odpowiadają Belgia i Francja. Ciekawostką jest jednakże fakt, że to właśnie w Luksemburgu zarejestrowanych jest 20 natowskich samolotów AWACS typu Boeing E-3A Sentry. Latają na nich piloci ze wszystkich niemal krajów NATO, zaś wspomniane samoloty operują z BSP NATO w Geilenkirchen (Niemcy). Rząd Luksemburga zamówił też na własny użytek 1 samolot transportowy typu Airbus A400M Atlas, który ma zostać dostarczony w 2019 r.

Słowenia
Całość lotnictwa wojskowego Słowenii wchodzi w skład Brygady Obrony Powietrznej i Lotnictwa (Brigada Zračne Obrambe in Letalstva Slovenske Vojske), która jest integralną częścią sił zbrojnych tego kraju i nie stanowi samodzielnego rodzaju wojsk. Słowenia, która członkiem NATO stała się w r. 2004, ma co prawda niewielkie, ale stosunkowo dobrze wyposażone siły powietrzne. Powstały one  roku 1991, zaraz po uzyskaniu przez ten kraj niepodległości.

Aktualnie NATO zapewnia obronę przestrzeni powietrznej Słowenii, zaś jej siły koncentrują się głównie na wypełnianiu zadań wspierania sił lądowych, operacjach poszukiwawczo-ratowniczych (Search and Rescue, SAR) i szkoleniu. W chwili obecnej ma miejsce duża reorganizacja lotnictwa wojskowego Słowenii - Brygada Obrony Powietrznej i Lotnictwa jest przeformowywana w 15. Skrzydło Lotnicze. W jego skład będą ostatecznie wchodzić: 151. Dywizjon Śmigłowcowy, 152. Dywizjon Lotniczy, 153. Batalion Obsługi Naziemnej oraz 16. Centrum Nadzorowania i Kontroli Przestrzeni Powietrznej (batalion dowodzenia), 107. Baza Lotnicza (podlegają jej lotniska w Ljubljanie i Cerklije ob Kirki) oraz Szkoła Pilotażu (mieszcząca się również w Cerklije ob Kirki), gdzie też stacjonuje obecnie większość statków powietrznych słoweńskiego lotnictwa wojskowego (część śmigłowców stacjonuje w bazie lotniczej w stolicy kraju – Ljubljanie).

Na chwilę obecną najliczniej występującym  w słoweńskim lotnictwie wojskowym typem samolotów są turbośmigłowe maszyny szkolno-bojowe produkcji szwajcarskiej typu Pilatus PC-9. Słowenia ma ich 11 sztuk. Flota PC-9 składa się w większości z maszyn zmodernizowanych do standardu PC-9M Hudournik (Jaskółka). Prac modernizacyjnych dokonała izraelska firma RADOM, a polegały one przede wszystkim na zamontowaniu wyświetlaczy HUD oraz nowoczesnych systemów uzbrojenia i łączności. W aktywnej służbie oprócz wymienionych, pozostają jeszcze 2 szwajcarskie samoloty transportowe Pilatus PC-6 Porter oraz 1 czechosłowacki Let L-410 Turbolet. Zestawienie samolotów używanych przez lotnictwo wojskowe Słowenii zamyka 8 czeskich samolotów śmigłowych szkolenia podstawowego typu Zlin Z 242.

Słowenia użytkuje także kilkanaście śmigłowców, wśród nich: 8 Bell 412, 4 Bell 406 oraz 4 AS 532 Cougar.
W skład Sił Powietrznych Słowenii wchodzi także 9. Batalion Obrony Przeciwlotniczej. Jednostka ta dysponuje kilkudziesięcioma rakietowymi wyrzutniami p.-lot. różnych typów w większości produkcji radzieckiej/rosyjskiej (są to wyłącznie lekkie wyrzutnie naramienne tzw. MANPADS; głównie różne wersje wyrzutni typu Igła) oraz kilkadziesiąt samobieżnych zestawów lufowych (3x20mm) produkcji jugosłowiańskiej typu BOV-3/M55A4. Ze względu na zmiany organizacyjne, omawiany batalion ma trafić wkrótce pod dowództwo wojsk lądowych. http://bezpiecznelotnisko.pl/index.php/artykuly/69-najmniejsze-sily-powietrzne-w-nato-cz-ii 

Autor: Daniel Kasprzycki

1. Aeroflight, http://www.aeroflight.co.uk/.
2. Albanian Air Force, http://www.xairforces.net/.
3. Albanian People's Army – History of Air Force Command, http://www.easternorbat.com/.
4. Croatian Air Force and Air Defense, http://www.vojska.net/.
5. Global Seciurity, www.globalsecurity.org.
6. Jaxa-Małachowski R., Chorwacja - czas przetrwania, "Skrzydlata Polska", nr 5 (1995).
7. M. Burger, Albanian Air Force at full strength in 2015, http://airheadsfly.com/.
8. Nedwick T., Cooper T., Siły powietrzne Świata od 1990 do dziś, Vesper, Poznań 2011.
9. Scramble, http://www.scramble.nl/.
10. SLOVENIA, European Defence Information, http://www.armedforces.co.uk/.
11. World Air Forces 2015, Flightglobal Special Report, SuttonPrzypisy
¹ Niewielkie jednostki lotnicze (2 Skrzydła Myśliwskie i 1 Skrzydło Bombowe) posiadało w roku 1941 marionetkowe Niepodległe Państwo Chorwackie utworzone pod auspicjami hitlerowskich Niemiec na części terytorium okupowanej przez nich Jugosławii. Odniosło ono pewne sukcesy w walkach na froncie wschodnim II wojny światowej. Zostało rozwiązane wraz z jej zakończeniem w maju 1945 r.² Skład: Kompania Dowodzenia, 21. Dywizjon Myśliwski, 27. Dywizjon Transportowy, 28. Dywizjon Śmigłowców Wielozadaniowych, Batalion Wsparcia Technicznego, Croatia Air Force, http://www.scramble.nl/orbats/croatia.

³ Skład: Kompania Dowodzenia, 93. Dywizjon Śmigłowców Transportowych, 885. Dywizjon Przeciwpożarowy, Szkolny Dywizjin Lotniczy, Śmigłowcowy Szkolny Dywizjon Lotniczy, Wsparcia Technicznego, Croatia Air Force, http://www.scramble.nl/orbats/croatia.Zdjęcia
1. Śmigłowiec wielozadaniowy AS532 Cougar w barwach Sił Powietrznych Albanii (Fot. Wikimedia Commons).
2. Chorwackie samoloty myśliwskie typu MiG-21 bis i MiG-21 UB (Fot. www.skyscrapercity.com).
3. Turbośmigłowy samolot szkolno-bojowy Słoweńskich Sił Powietrznych Pilatus PC-9M Hudournik  (Fot. Yuan Le).