Rumunia
Mało kto dziś wie, że lotnictwo wojskowe Rumunii należy do jednych z najstarszych tego typu formacji na świecie. Jego narodziny datuje się na rok 1913. W okresie I wojny światowej Rumunia dysponowała flotą blisko 400 samolotów w tym ok. 300 myśliwcami Nieuport (różne wersje) i kilkudziesięcioma bombowcami Breuget-Michelin. Samoloty te Rumunia otrzymała od Francji, która też była ich producentem.

Po zakończeniu I wojny światowej,  w Rumunii dalej rozwijano lotnictwo wojskowe i przemysł lotniczy, co doprowadziło do skonstruowania wielu udanych typów statków powietrznych, w tym samolotu myśliwskiego IAR-80¹, który niektórymi parametrami dorównywał słynnemu niemieckiemu Messerschmittowi Bf-109. Rumunia produkowała maszyny własnej konstrukcji, ale także samoloty licencyjne. W czasie II wojny światowej przemysł rumuński wyprodukował ponad 2000 różnego typu samolotów. W latach 1941-1944 rumuńskie lotnictwo wojskowe walczyło na froncie wschodnim po stronie Niemiec. W sierpniu 1944 r. w wyniku sukcesów ofensywy wojsk radzieckich, Rumunia odstąpiła od sojuszu z III Rzeszą i przeszła na stronę Aliantów. Po zakończeniu II w. ś., Rumunia znalazła się w strefie wpływów ZSRR i stała się członkiem Układu Warszawskiego.

Na początku lat 50. do Rumunii trafiły, oprócz maszyn śmigłowych, pierwsze samoloty odrzutowe prod. radzieckiej typu MiG-15. Kilka lat później dołączyły do nich MiGi-15 i -17. Od 1962 r. w Rumuńskich Siłach Powietrznych (Forţele Aeriene Române) pojawiły sie myśliwce MiG-21, które stały się podstawowymi typami samolotu myśliwskiego Rumunii praktycznie przez cały okres Zimnej Wojny. Niezależnie od dostaw z ZSRR i produkcji licencyjnej (przykładowo Rumunia wyprodukowała na licencji w okresie Zimnej Wojny 90 samolotów MiG-21 w 3 różnych wersjach), Rumuni opracowywali nadal własne konstrukcje lotnicze, czego przykładem może być chociażby lekki samolot myśliwski/samolot wsparcia bezpośredniego IAR-93 Vultur, zaprojektowany i wyprodukowany w Rumunii  (już nie używany w lotnictwie Rumunii; zachowało się kilkanaście egzemplarzy znajdujących się w muzeach).

Po rozpadzie ZSRR, a co za tym idzie i Układu Warszawskiego, rząd Rumunii rozpoczął współpracę z NATO w ramach programu Partnerstwo dla Pokoju. Miało to prowadzić do przyjęcia Rumunii do NATO. Dwustronna współpraca zaowocowała ostatecznie przystąpieniem Rumunii do Sojuszu Północnoatlantyckiego co nastąpiło w 2004 r.

Wejście do NATO wymusiło gruntowną modernizację i reorganizację sił zbrojnych w tym i lotnictwa, aby dostosować je do natowskich standardów i zmaksymalizować ich interoperacyjność.

W SP Rumunii przyjęto strukturę organizacyjną z podziałem na flotylle, do których przypisane są poszczególne dywizjony i bazy sił powietrznych. Wszystkie jednostki lotnicze podlegają Sztabowi Sił Powietrznych, który jest głównym organem odpowiedzialnym za dowodzenie i ich zapewnienie ich sprawnego funkcjonowania. Aktualnie Rumunia posiada 5 flotylli lotniczych, a są to: 71. Flotylla Lotnicza w Câmpia Turzii², 86. Flotylla Lotnicza w Feteşti³, 95. Flotylla Lotnicza w Bacău⁴, 90.  Flotylla Lotnicza w Bucureşti (Bukareszt) - Otopeni⁵ oraz szkoła Lotnicza Aurel Vlaicu w Boboc⁶. Siłom powietrznym podlegają także 2 rezerwowe bazy, a są to 57. BSP w Constanţa (Konstanca) oraz 93. BSP w Giarmata.

Stan ilościowy statków powietrznych lotnictwa wojskowego Rumunii przedstawia się następująco: 16 samolotów MiG-21, które mają wkrótce być uzupełnione przez 12 F-16 16AM/BM MLU zakupionych od Portugalii⁷, 2 sam. rozpoznawcze An-30, 2 sam. transportowe An-26, 6 (+1 zamówiony) sam. trans. C-27J Spartan, 4 sam. trans. C-130H Hercules, 59 śmigłowców wielozadaniowych SA/IAR 330 oraz 19 samolotów szkolnych IAR-99. Dodatkowo Marynarka Wojenna Rumunii posiada 3 śmigłowce SA/IAR 330. Rumunia posiada także 7 bezpilotowych statków powietrznych (BSP, popularnie zwanych dronami)  typu Shadow 600 prod. USA⁸.

Sztabowi Rumuńskich SP podlegają także jednostki obrony przeciwlotniczej – 1. Rakietowa Brygada OPL „General Nicolae Dăscălescu” stacjonująca w rejonie Bukaresztu oraz 11. Rakietowy Pułk OPL „Horea” stacjonujący nieopodal Braşova. Na ich uzbrojeniu znajduje się 8 baterii rakietowych zestawów p-lot. Hawk XXI prod. USA oraz 6 baterii rakietowych zestawów p-lot. S-75 M3 Wołchow (ozn. w kodzie NATO jako SA-2 Guideline). Na uzbrojeniu jednostek OPL znajduje się także ok. 250 lufowych zestawów p-lot. typu S-60 kal. 57mm, które jednak niebawem mają zostać wycofane i zastąpione przez nowocześniejsze i bardziej kompatybilne z natowskimi systemy klasy SHORAD⁹. Główny poligon wojsk rakietowych OPL  znajduje się w Capu Midia  - 20 km na północ od Constanty. Poligon położony jest na wybrzeżu Morza Czarnego.
OPL Rumunii użytkuje także kilkadziesiąt radarów różnych typów, takich jak: mobilny radar trójwspółrzędny¹⁰ TPS-79(R) – 19 szt., radar trójwspółrzędny  AN/FPS-117E (T) prod. USA – 5 szt. oraz radary typu P-18 i P-7 Bar Lock prod. ZSRR. Użytkowane są także radiowysokościomierze¹¹  prod. ZSRR typu PRV-13.

Oprócz wymienionych jednostek, w skład Rumuńskich SP wchodzą jeszcze: 91. Baza logistyczna w Bukareszcie, 70. Pułk Inżynierii Lotniczej w Bukareszcie oraz 85. Batalion Łączności stacjonujący w Curtea de Argeş.

Bułgaria
Bułgarskie Siły Powietrzne (Военно Boздушни Cили, ВВС [Wojenno Wozduszni Sili]) powstały w roku 1912, kiedy to Bułgaria pozyskała kilkanaście samolotów Bleriot XXI i Farman III z Francji oraz Albatros F-2 z Niemiec. W latach 1912-1913 ten skromny komponent lotniczy wziął udział w pierwszej i drugiej wojnach bałkańskich. W okresie I wojny światowej Bułgaria była sojuszniczką Państw Centralnych i użytkowała ok. 70 samolotów głównie produkcji niemieckiej.

Podpisany po zakończeniu wojny  przez aliantów traktat z Bułgarią w Neuilly-sur-Seine (1919 r.), nakładał na ten kraj liczne ograniczenia w zakresie zbrojeń, w tym zabraniał jej przez okres 20 lat, posiadania jakiegokolwiek lotnictwa wojskowego. Bułgaria stosunkowo szybko, bo już w połowie lat 20. XX w., zaczęła jednak obchodzić potajemnie postanowienia traktatu i formować małe, rozproszone po całym kraju jednostki lotnicze, figurujące np. jako cywilne, pocztowe itp. Projektowano i budowano także w niewielkich seriach rodzime konstrukcje lotnicze, jak np. całkiem udany samolot szkolny DAR-10. Do współpracy zaproszono także specjalistów niemieckich.

Pod koniec lat 30. XX w., gdy wiadomo już było, że sytuacja polityczna w Europie zmierzała ku nowej wojnie, Bułgaria zintensyfikowała swoje wysiłki na rzecz rozbudowy sił powietrznych, dokonując licznych (jak na miarę swoich możliwości) zakupów sprzętu. Samoloty kupowano także w Polsce – były to myśliwce PZL.24B oraz lekkie bombowce PZL.43 Czajka (wersje A i B).

W okresie II wojny światowej, Bułgaria znajdowała się w sojuszu z III Rzeszą Niemiecką, by podobnie jak Rumunia, w miarę zbliżania się Armii Czerwonej do jej granic, przejść na stronę Aliantów. Bułgarskie lotnictwo przez cały okres wojny zajmowało się obroną terytorium kraju, nie biorąc większego udziału w walkach na innych frontach.

Po wojnie Bułgaria znalazła się w radzieckiej strefie wpływów i tak jak Rumunia stała się członkiem Układu Warszawskiego. Lotnictwo Bułgarii użytkowało samoloty prod. radzieckiej. Do połowy lat 50. XX w., użytkowano samoloty śmigłowe pochodzące jeszcze z okresu II wojny światowej, względnie z okresu tuż po niej (np. Ił-2, Ił-10, Tu-2, Jak-9, Ła-9). Od połowy lat 50. miał  miejsce systematyczny napływ samolotów odrzutowych z ZSRR (myśliwce: MiGi-15, -17, -19 oraz bombowce Iljuszyn Ił-28). W latach 60. XX w. rozpoczęto dostawy maszyn MiG-21, które stały się najliczniejszymi i podstawowymi samolotami myśliwskimi Bułgarii, aż do rozpadu Układu Warszawskiego i końca Zimnej Wojny. W 1979 r. Bułgaria przyjęła na uzbrojenie śmigłowce szturmowe Mil  Mi-24, zaś jeszcze w 1988 r. samoloty szturmowe typu Suchoj Su-22 Fitter i Su-25 Frogfoot. W latach 80. otrzymano także MiGi-29 Fulcrum. W roku 1989 Bułgarskie SP znajdowały się u szczytu potęgi i były trzecimi, po ZSRR i PRL, wojskami lotniczymi Układu Warszawskiego z ponad 400 bojowymi samolotami i śmigłowcami¹².

Po zakończeniu Zimnej Wojny Bułgaria rozpoczęła redukcje lotnictwa wojskowego, gdyż utrzymywanie tak dużej liczby samolotów było nieopłacalne i nie miało uzasadnienia militarnego z uwagi na nową sytuację polityczną. W pierwszej kolejności zezłomowano maszyny o największym stopniu zużycia, których remont nie byłby już opłacalny. Liczba samolotów uległa bardzo znacznemu zmniejszeniu.

W latach 90. ubiegłego wieku, wprowadzono nową strukturę opartą na numerowanych bazach, a nie na pułkach jak było wcześniej. W 2004 r. Bułgaria stała się członkiem NATO.

Zestawienie ilościowe statków powietrznych SP Bułgarii przedstawia się następująco (aktywna służba, stan na pocz. 2015 r.): 3 samoloty myśliwskie MiG-21, 15 sam. myśl. MiG-29, 12 sam. szturmowych Su-25, 1 sam. rozpoznawczy An-30, 3 sam. transportowe C-27 J, 1 sam. trans. PC-12, 4 odrzutowe sam. szkolne L-39, 5 turbośmigłowych sam. szk. PC-9; 12 (+2 zamówione) śmigłowce wielozadaniowe AS532, 6 (+2 zamówione) śmig. Bell 206, 4 śmig. Mi-17. Bułgarska Marynarka Wojenna posiada 3 śmigłowce AS565.

SP Bułgarii podlegają Dowództwu Sił Powietrznych, które znajduje się w stolicy kraju – Sofii. Tutaj także znajduje się większość pododdziałów¹³ Głównej Bazy Dowodzenia, Nadzoru i Logistyki lotnictwa bułgarskiego, odpowiadającej za realizacje stawianych przez Dowództwo zadań i zabezpieczenie sprawnego funkcjonowania lotnictwa wojskowego Bułgarii. Bazy SP Bułgarii, przedstawiają się następująco: 3. BL w Graf Ignatiewie (1. i 2. Dywizjony Myśliwskie, Lotnicza Grupa Szkolna oraz pododdziały logistyczne i dowództwo), 24. BL w Krumowie (1. Dywizjon Śmigłowców Szturmowych, 2. Dywizjon Śmigłowców Transportowych, Lotnicza Grupa Transportowa oraz pododdziały logistyczne i dowództwo) 22. BL Sił Szybkiego Reagowania (1. Dywizjon Lotnictwa Wsparcia Bezpośredniego/Lotnictwa Szturmowego oraz pododdziały logistyczne i dowództwo). W Sofii znajduje się także Centralna Baza Rakietowej Obrony Przeciwlotniczej. OPL Bułgarii dysponuje 5 batalionami rakietowymi: 3 z nich uzbrojone są w zestawy S-125 Newa (SA-3 Goa) - razem 34 zestawy, 1 w S-300P (SA-10 Grumble) - 2 zestawy oraz mobilny batalion OPL uzbrojony w zestawy 2K12 Kub (SA-6 Gainful) – ok. 60 sprawnych zestawów. Wojskom lotniczym podlega także poligon rakietowy w rejonie miejscowości Szabła (2 km od wybrzeża Morza Czarnego) i pomniejsze jednostki logistyczne oraz 1 stanowisko radarowe wyposażone w radar ST-68/Tin Shield (jest to mobilny dookólny trójwspółrzędny radar konstrukcji radzieckiej przeznaczony do detekcji  celów powietrznych i ich identyfikacji).  http://bezpiecznelotnisko.pl/index.php/artykuly/75-najmniejsze-sily-powietrzne-nato-cz-iii 

Autor: Daniel Kasprzycki

1. Bulgarian Air Force, http://www.xairforces.net/
2. Bulgarian Air Force, http://www.airforce-bg.com 
3. Domański J., Klimaszewska Z., Stanczykiewicz E., Encyklopedia Lotnictwa Wojskowego. Samoloty i śmigłowce wojskowe T.10, Bellona, Warszawa 1994.
4. Global Security, www.globalsecurity.org.
5. Ministry of Defence of the Republic of Bulgaria, http://www.md.government.bg
6. Palowski J., Rumunia zwiększa wydatki obronne do 2 % PKB. Zgoda wszystkich sił politycznych, http://www.defence24.pl
7. Romanian Air Force, http://mm.iit.uni-miskolc.hu
8. Romanian Air Force, http://www.roaf.ro/en
9. Romanian Air Force, http://www.xairforces.net/
10. Scramble, http://www.scramble.nl/
11. Wilson S., Siły Powietrzne Bułgarii, „Lotnictwo” 12/2010.
12. World Air Forces 2015, Flightglobal Insight Special Report, Sutton 2015.

Przypisy
1. IAR - Industra Aeronautica Romana, rumuńskie zakłady lotnicze w Braszowie założone w 1926 r. Od r. 1968 ich kontynuację stanowią zakłady 2. Intreprinderea de Constructii Aeronautice
2. Dywizjony lotnicze: 711. (samoloty MiG-21 LanceR A, B); 712. (sam. MiG-21 LanceR B,C); 713. (śmigłowce IAR 330 L/M), 714. (śmig. IAR 33LM).
3. Dywizjony lotnicze: 861. (sam. MiG-21 LanceR B,C); 862. (sam. MiG-21 LanceR A, B), 863. (śmig. IAR-330 L/M).
4. Dywizjony lotnicze: 951. (sam. MiG-21 LanceR A,B); 205. Szkolny (sam. MiG-21 LanceR B), 952. (śmig. IAR-330 L/M).
5. Dywizjony lotnicze: 901. Strategiczny Transportowy (sam. C-130H Hercules); 902. Transportowo-Rozpoznawczy (sam. An-26, An-30, C-27J Spartan); 905. Śmigłowców Transportowych (śmig. IAR-300 L/M), 904. Śmigłowców Szturmowych (śmig. IAR-330 SOCAT); 905. Śmigłowców Szturmowych (śmig. IAR-330 SOCAT); 142. Rozpoznawczy UAV (sam. bezzałogowe Shadow 600).
6. Dywizjony szkolne: 201. (sam. Jak-52); 202.; 203. (sam. IAR-99 Standard); 204. (sam. IAR-99 Şoim); 206. (śmig. IAR-316B Alouette III).
7. Planowany jest zakup kolejnych 12 samolotów typu tak aby utworzyć następny dywizjon. Dawało to by razem 24 samoloty F-16 w dwóch dywizjonach, World Air Forces 2015. Flightglobal Special Report, Sutton 2015.
8. Rumunia posiada też zmagazynowanych kilkanaście samolotów myśliwskich MiG-29.
9. Short Range Air Defense, SHORAD – Obrona przeciwlotnicza krótkiego zasięgu. Nazwa określająca taktykę i technikę zwalczanie nisko lecących nad ziemią samolotów i śmigłowców przeciwnika, Mobile Short Range Air Defense Systems, http://defense-update.com/features/du-2-04/feature-shorad.htm
10. Radar trójwspółrzędny, ang. three-dimensional (3D) Air Search Radar – radar umożliwiający określenie azymutu, odległości i wysokości wykrytych obiektów powietrznych w szerokim zakresie kątów elewacji przy krótkim czasie odnowy informacji. Radar dostarcza dane cyfrowe drogą radiową, AN/SPS-48G, United States Navy Fact File,  www.navy.mi
11. Radiowysokościomierz – urządzenie wskazujące rzeczywistą wysokość lotu statku powietrznego nad powierzchnią ziemi. Radiowysokościomierz składa się z nadajnika, odbiornika, ich anten oraz układu przeliczeniowego. Radiowysokościomierz naziemny mierzy czas powrotu do odbiornika sygnału odbitego od statku powietrznego, co pozwala na ustalenie wysokości na jakiej się on znajduje, Radiowysokościomierz, http://encyklopedia.pwn.pl
12. Posiadały one m. in.: 224 MiGi-21, 90 MiGów-23, 4 Migi-25, 22 Migi-29, 23 Su-22, 35 Su-25, 54 śmigłowce szturmowe Mi-24.
13. Pozostałe są przydzielone do poszczególnych Baz Lotniczych.

 

Zdjęcia
1. Podstawowy śmigłowiec wielozadaniowy Sił Powietrznych Rumunii SA/IAR 330 (Fot. Romanian Air Force).
2. Para samolotów szturmowych Su-25 Bułgarskich Sił Powietrznych (Fot. Militaryphotos.net).
3. Bułgarski śmigłowiec transportowy Mi-17 Hip z 2. Dywizjonu Śmigłowców Transportowych (Fot. Militaryphotos.net).