Republika Czeska
Czeskie Siły Powietrzne (Vzdušné síly Armády České republiky) dzierżą tradycje Czechosłowackich Sił Powietrznych, powstałych zaraz po rozpadzie monarchii austrowęgierskiej i uzyskaniu przez Czechosłowację niepodległości -  co nastąpiło w 1918 r.

W latach 20. XX w. lotnictwo czechosłowackie opierało się głównie na samolotach licencjonowanych¹, ale stosunkowo szybko rozwijał się także rodzimy przemysł lotniczy. Już w latach 30. XX w. czeski koncern Aero, zlokalizowany w Pradze w dzielnicy Vysočany, stał się znany w Europie dzięki zaprojektowaniu wielu udanych typów samolotów. Do najważniejszych z nich należał bez wątpienia dwupłatowy myśliwiec Avia B-534, który stał się podstawowym samolotem myśliwskim czechosłowackiego lotnictwa. Obok koncernu Aero, powstał także koncern Letov, który pod koniec lat 30. XX w. , zatrudniał już ponad 1200 pracowników. Aneksja Czechosłowacji przez nazistowską III Rzeszę, przerwała ten okres istnienia czechosłowackiego lotnictwa.

Mimo aneksji Czechosłowacji, wielu pilotów uciekło na zachód – do Anglii i Francji – chcąc kontynuować walkę z Niemcami. Przykładowo w brytyjskim RAF-ie walczyły aż 4 czechosłowackie dywizjony (310.,311.,312.,313.). Czescy lotnicy walczyli np. u boku Anglików, Polaków i lotników innych narodowości, w powietrznej Bitwie o Anglię jaka rozegrała się latem 1940 r. na obszarem wysp brytyjskich. Później walczyli na froncie zachodnim II w. ś. Po zakończeniu wojny w maju 1945 r., wspomniane dywizjony powróciły do Czechosłowacji, stając się zalążkiem jej odradzającego się lotnictwa.

Po wojnie Czechosłowacja znalazła się w orbicie wpływów radzieckich i w 1955 r. przystąpiła do Układu Warszawskiego. Jej lotnictwo wojskowe używało samolotów produkcji radzieckiej, stosowało także radziecką taktykę i doktrynę wojenną. Trzon lotnictwa myśliwskiego i szturmowego Sił Powietrznych Czechosłowacji w okresie zimnowojennym stanowiły samoloty konstrukcji Mikojana-Guriewicza. W latach 60. i 70 XX w. były to takie samoloty jak Mig-15, MiG-19 oraz MiG-21F oraz (lata 70.) MiG-23. W latach 80. XX w., Czechosłowacja przyjęła na uzbrojenie samoloty typu MiG-29.    

Czechosłowackie lotnictwo wojskowe znajdowało się u szczytu swej potęgi pod koniec lat 80. ubiegłego stulecia. Całość OPL Czechosłowacji (samoloty i  instalacje naziemne, radary, stanowiska p.-lot.) podlegała dowództwu 10. Armii Powietrznej, której Kwatera Główna mieściła się w miejscowości  Hradec Králové. 10. Armia miała 2 dywizje lotnicze w skład których wchodziło m. in.: 6 pułków myśliwskich i myśliwsko-szturmowych, 2 pułki rozpoznawcze, 2 pułki transportowe, 2 pułki szkolne oraz 2 pułki śmigłowców.

Rozpad Czechosłowacji na Czechy i Słowację w 1993 r. doprowadził do podziału sił lotnictwa wojskowego pomiędzy obydwa kraje, a także ich poważną redukcję, zarówno ze względu na koszty utrzymania jak i nową sytuację geopolityczną w Europie . Wycofano z użycia starzejące się i mocno wysłużone MiGi-23 (1994 r.). Niewielką liczbę MiGów-21 i MiGów-29 pozostawiono w służbie do czasu wyboru nowego podstawowego samolotu wielozadaniowego, którym ostatecznie okazał się szwedzki JAS-39 Gripen (2002 r.).

Czechy stały się członkiem NATO w roku 1999, co doprowadziło do dalszej reorganizacji lotnictwa wojskowego pod względem zarówno strukturalnym jak i doktrynalnym. Reforma lotnictwa została ostatecznie ukończona 30 czerwca 2013 r. 1 lipca ustanowiono Kwaterę Główną Czeskich Sił Powietrznych w Pradze, z generałem brygady Liborem Štefánikem jako dowódcą.

Zestawienie statków powietrznych Sił Powietrznych Czech przedstawia się następująco:
1. Samoloty (liczba sztuk):   SAAB JAS-39 Gripen C – 12, SAAB JAS-39 Gripen D – 2, L159 A – 19, L159T – 4, L-39 – 8, L 410 – 2, C295 – 4, KC-390 – 2 zamówione, L-410 – 6, Jak-40 – 1.
2. Śmigłowce (liczba sztuk): Mi-2 – 2, Mi17/171 – 27, Mi-24/35 – 15, W3 Sokół – 10.
Kwaterze Głównej Czeskich Sił Powietrznych podlegają 3 Bazy Sił Powietrznych: 21. Baza Lotnictwa Taktycznego „Zvolenská” w Čáslavie⁴, 22. Baza Śmigłowcowa „Biskajská” zlokalizowana w Náměšť nad Oslavou⁵  i 25. Baza Transportowa im. T. G. Masaryka⁶ zlokalizowana na obszarze Praga-Kbely⁷. Podobnie jak w wielu innych armiach, dowództwu lotnictwa wojskowego podlegają także jednostki obrony przeciwlotniczej. Czesi dysponują jedną taką jednostką – jest to 25. Pułk Obrony Powietrznej „Tobrucký” którego macierzystą bazą są Strakonice. Pułk składa się z 2 batalionów rakietowych zestawów p.-lot., z których jeden (251.) jest uzbrojony w 4 samobieżne baterie 2K12 Kub (SA-6 Gainful) zaś drugi (252.) posiada 2 samobieżne baterie 9K35 Strieła-10 (SA-13 Gopher) oraz 2 baterie szwedzkich naprowadzanych laserowo zestawów p.-lot. typu RBS-70.

Siłom Powietrznym podlega także 26. Pułk Dowodzenia Kontroli i Nadzoru Przestrzeni Powietrznej zlokalizowany w rejonie Stará Boleslav. Podlegają mu 3 bataliony⁸ oraz kilka stanowisk radarowych.

Słowacja
Słowackie lotnictwo powstało po raz pierwszy w roku 1939 r., po aneksji Czechosłowacji przez III Rzeszę Niemiecką i utworzeniu na części jej terytorium marionetkowego państwa słowackiego pod rządami księdza Jozefa Tiso. Słowackie jednostki lotnicze, niezbyt liczne, ale uzbrojone w nowoczesne niemieckie samoloty, wzięły udział w walkach z ZSRR na froncie wschodnim II wojny światowej. Zajmowały sie także obroną przestrzeni powietrznej Słowacji. Lotnictwo słowackie zostało rozwiązane jesienią 1944 r. Przyczynami były braki sprzętowe, liczne dezercje i udział słowackich wojsk w antyniemieckim powstaniu⁹. Po wojnie Słowacja na powrót stała się częścią państwa czechosłowackiego.

1 stycznia 1993 r. nastąpiło oficjalnie rozwiązanie Czechosłowacji i podział tego państwa na Czechy i Słowację. Siły powietrzne zostały podzielone w stosunku 2:1 na korzyść Czechów. W równomierny sposób podzielono jedynie flotę samolotów MiG-29 – obydwa nowopowstałe państwa otrzymały po 20 maszyn. Wraz z wycofywaniem przestarzałych samolotów innych typów, wkrótce stały się one na kilka lat podstawowymi samolotami myśliwskimi.
W II połowie lat 90. ubiegłego wieku tempa nabrał proces reorganizacji Słowackich Sił Powietrznych (Vzdušné sily Ozbrojených síl Slovenskej republiky). Zmieniono radziecki pułkowy system organizacji sił powietrznych na zachodni z podziałem na skrzydła i dywizjony. W latach 2000-2002 wycofano całkowicie ze składu Słowackich Sił Powietrznych samoloty typów Su-22, Su-25 oraz MiG-21. Ostatnim etapem reformy lotnictwa wojskowego był wybór nowego podstawowego samolotu wielozadaniowego. 28.07.2014 r. Ministerstwo Obrony Słowacji potwierdziło, iż będzie to szwedzki Saab JAS-39 Gripen.

Aktualnie stan ilościowy lotnictwa słowackiego przedstawia się następująco:
1. Samoloty (ilość sztuk): MiG-29 – 8, Aero L-39 – 10, L-410 – 7 (1 rozpoznawczy i 6 transportowych), An-26 – 2, C-27J – 3 zamówione.
Słowacja posiada także 5  taktycznych bezzałogowych aparatów latających (UAV) prod. izraelskiej typu Elbit Skylark I. Wchodzą one w skład 5. Pułku Specjalnego Przeznaczenia, który podlega Ministerstwu Spraw Wewnętrznych Słowacji.
2. Śmigłowce (ilość sztuk): Mi-17 – 14, Mi-2 – 2.
Kwatera Głowna Słowackich Sił Powietrznych mieści się w Zvoleniu. Tu także mieści się Centrum Operacji Powietrznych, jednostki łączności, logistyczne, radiolokacyjne, rozpoznania powietrznego i walki elektronicznej oraz łączności i zarządzania kadrami. Kwaterze Głównej podlegają 3 Skrzydła Lotnicze i Rakietowa Brygada Obrony Przeciwlotniczej. W Vilkanowá stacjonuje batalion łączności. Od 01.11.2005 r. dowódcą Sił Powietrznych jest gen. bryg. Juraj Baránek¹⁰.

Skrzydło Transportowe stacjonuje w bazie Malacky-Kuchyňa. W jego skład wchodzą 2 eskadry wyposażone w samoloty An-26 i L-410. Skrzydło Mieszane stacjonuje w Sliaču. W jego skład wchodzi 1. Dywizjon  latający na MiGach-29 oraz 2. Dywizjon operujący na maszynach szkolno-bojowych typu L-39CM oraz L-39ZAM. Skrzydło Śmigłowcowe stacjonuje w Prešovie. Składa się na nie 1. Dywizjon Poszukiwawczo-Ratowniczy (SAR) oraz 2. Dywizjon Śmigłowców Transportowych. Brygada przeciwlotnicza w całości dysponuje sprzętem pochodzenia radzieckiego lub rosyjskiego. Składa się z 3 grup przeciwlotniczych z których: 1. Rakietowa Grupa Przeciwlotnicza (stacjonuje w Nitrze) ma na wyposażeniu samobieżne zestawy p.-lot. typu S-300 PMU (SA-10 Grumble), 2. Rakietowa Grupa Przeciwlotnicza (również stacjonuje w Nitrze) jest uzbrojona w samobieżne zestawy p.-lot. typu 2K12 Kub 2M (SA-6 Gainful) zaś 3. Rakietowa Grupa Przeciwlotnicza (stacjonuje w Pezinok) posiada zestawy S-125 Newa (SA-3 Goa)¹¹.

Węgry
Powstanie lotnictwa węgierskiego datuje się na jesień 1918 r., kiedy to na zgliszczach dawnej monarchii austrowęgierskiej powstało wiele państw – w tym Węgry – które przystąpiły do budowy swoich sił zbrojnych. Węgrzy dysponowali śladowymi samolotami pozostałymi po Austro-Węgrzech, zaś ich lotnictwo nie prezentowało praktycznie żadnej wartości bojowej i wkrótce zostało rozwiązane, gdyż traktat z Trianon zawarty 04.06.1920 r. przez zwycięskie państwa Ententy z Węgrami, zabraniał im posiadania lotnictwa wojskowego i ograniczał liczebność armii węgierskiej do 35 000 żołnierzy. Kroki zmierzające do odbudowy sił powietrznych podjęto na szerszą skalę dopiero w 1936 r. Już w 1938 r. lotnictwo węgierskie liczyło 230 samolotów.

W okresie II wojny światowej Węgry pozostawały w sojuszu z hitlerowskimi Niemcami. Lotnictwo węgierskie brało udział w walkach na froncie wschodnim. Używano popularnych typów samolotów niemieckich takich jak np. różne wersje myśliwców Messerschmitt Bf-109 i Focke-Wulf FW-190, samolotów szturmowych Junkers Ju-87 Stuka, czy tez bombowców taktycznych Ju-88. Używano także maszyn włoskich jak np. Fiat CR.42, Caproni Ca.135bis oraz samolotów rodzimej produkcji – były to m. in. maszyny rozpoznawcze  WM-21 Sólyom.
Jako sojusznik III Rzeszy, Węgry wyszły z II w. ś. pokonane. Traktat pokojowy z 1947 pozwalał im na posiadanie lotnictwa wojskowego w liczbie 90 maszyn z zastrzeżeniem jednak, że mogły to być jedynie maszyny myśliwskie i rozpoznawcze. Restrykcje zniesiono na początku lat 50. XX w. – co zaowocowało szybką rozbudową lotnictwa wojskowego.

Pierwszym samolotem odrzutowym Węgierskich Sił Powietrznych (Magyar Légierő) był MiG-15. Jeszcze przed wybuchem powstania węgierskiego (1956 r.) dołączyły do nich samoloty typu MiG-17 i Iljuszyn Ił-28. W 1956 r. Węgry dysponowały flotą ok. 700 samolotów wojskowych. W okresie Powstania Węgierskiego (październik-listopad 1956 r.) część jednostek lotniczych opowiedziała się po stronie powstańców i zaatakowała wkraczające na Węgry zgrupowania uderzeniowe wojsk radzieckich oraz w kilku przypadkach podjęła nawet walkę z radzieckim lotnictwem. Po stłumieniu powstania przez siły zbrojne ZSRR, węgierskie lotnictwo wojskowe zostało zdemobilizowane, zaś obronę powietrzną terytorium Węgier przejęło lotnictwo radzieckie.

Odrodzenie SP Węgier nastąpiło dopiero w latach 60. XX w., wraz ze stabilizacją sytuacji politycznej wewnątrz kraju. Wkrótce na ich uzbrojenie trafiły MiGi-21. W 1979 r. w lotnictwie węgierskim pojawiły się samoloty MiG-23, zaś w latach 80. śmigłowce szturmowe Mi-24 oraz samoloty szturmowe Su-22. Flotę transportową tworzyła mieszanina konstrukcji czechosłowackich i radzieckich – samoloty typu Antonow An-24, An-26 oraz L-410 Turbolet. Uzupełniały je śmigłowce Mi-2 i Mi-8.

Po upadku komunizmu i rozwiązaniu Układu Warszawskiego wraz ze zmianą sytuacji w Europie okazało się, że utrzymywanie licznego lotnictwa wojskowego nie ma polityczno-militarnego uzasadnienia i dodatkowo jest nieopłacalne z ekonomicznego punktu widzenia. Węgierskie siły zbrojne – w tym i lotnictwo wojskowe – dotknęły poważne zmiany, a co za tym idzie redukcje stanu osobowego i parku maszynowego. Starsze i mocno zużyte typy samolotów zezłomowano lub sprzedano innym państwom. Część trafiła do muzeów lotnictwa.

W czerwcu 1993 r. Węgry podpisały z Rosją umowę na dostawę 22 myśliwców MiG-29, które były do 2002 r. podstawowymi samolotami myśliwskimi Węgierskich SP. W 1999 r. Węgry przystąpiły do NATO wraz z Polską i Czechami. Wówczas zapadła decyzja o konieczności wyboru, w ramach programu modernizacji sił zbrojnych, nowego samolotu wielozadaniowego dla lotnictwa wojskowego. W listopadzie 2001 r. podpisano ze Szwecją umowę na leasing 14 samolotów Saab JAS-39 Gripen¹², które zastąpiły MiGi-29 w roli podstawowego samolotu wielozadaniowego. Ostatnie MiGi-29 zostały wycofane ze służby w 2010 r. Jako ciekawostkę warto też zaznaczyć, że od roku 2009 w bazie w Pápa stacjonują trzy Boeing C-17 Globemaster III, noszą one oznaczenia Węgierskich Sił Powietrznych, a są wykorzystywane wspólnie przez kraje NATO z programu Strategic Airlift Capability¹³.

Aktualnie w Węgierskich SP służą samoloty Saab JAS-39 Gripen w liczbie 14 oraz 4 samoloty transportowe An-26. Węgry posiadają także  8 śmigłowców Mi-8 i 7 Mi-17. Liczbę te uzupełnia 9 izraelskich taktycznych bezzałogowych aparatów latających Elbit Skylark I oraz 3 śmigłowce szkolne Robinson R44 produkcji USA.

Pod względem strukturalnym, całość niewielkiego lotnictwa wojskowego rozdzielono pomiędzy 2 bazy lotnicze. W BSP  w Kecskemécie stacjonuje 59. Taktyczne Skrzydło Myśliwskie „Szentgyörgyi Dezső” – 2 taktyczne eskadry myśliwskie (JAS-39 Gripen) i eskadra transportowa (An-26). W BSP¹⁴ w Szolnok stacjonuje z kolei 6. Pułk Śmigłowców „Szolnok”, skupiający całą flotę węgierskich śmigłowców wojskowych. Węgierskim SP podlega także batalion logistyczny oraz 12. Rakietowa Brygada Obrony Przeciwlotniczej. Jest ona uzbrojona w zestawy samobieżne typu 2K12 Kub (SA-6 Gainful) oraz francuskie Mistral zamontowane na ciężarówkach Unimog. Posiada także ręczne rakietowe zestawy p.-lot 9K32 Strzała-2 (SA-7 Grail) oraz 9K38 Igła (SA-16 Gimlet). OPL dysponuje także radarem dalekiego zasięgu typu 36D6 Tin Shield, zmodernizowanym z użyciem podzespołów węgierskich. http://bezpiecznelotnisko.pl/index.php/artykuly/87-najmniejsze-sily-powietrzne-w-nato-cz-iv 

Autor: Daniel Kasprzycki

1.    Czech L-159s: Cheap to Good Home, http://www.defenseindustrydaily.com
2.    European Defence Information, http://www.armedforces.co.uk
3.    Global Security, www.globalsecurity.org
4.    Hngarian Air Frce, http://www.hunaf.hu
5.    Hungarian Gripen Pilots At Air Superiority 2015, http://www.gripenblogs.com
6.    IHS Jane’s 360, http://www.janes.com
7.    Ministry of Defence & Armed Forces of Czech Republic, http://www.army.cz/en
8.    Ministry of Defense Slovak Republic, https://www.mosr.sk
9.    Nedwick T., Cooper T., Siły powietrzne Świata od 1990 do dziś, Vesper, Poznań 2011
10.    Scramble, http://www.scramble.nl
11.    SLOVAKIA “WANTS GRIPEN” FROM 2016, http://airheadsfly.com
12.    Strategic Airlift Capability (SAC), http://www.nato.int/
13.    The Aviationist, http://theaviationist.com
14.    Vzdušné Sily Ozbrojených Síl Slovenskej Republiky, http://www.mil.sk
15.    World Air Forces 2015, Flightglobal Insight Special Report, Sutton 2015